Yazar Hakkında

Sâdî-i Şirâzî

Sâdî-i Şirâzî (1213 –1292) “Şiirin Tanrısı” olarak tanımlanan Hâfız-ı Şirâzî ile adı yan yana anılan Sâdî, Fars şiirinin gelmiş geçmiş en büyük gazel şairi kabul edilir.

Şirâz doğumlu olan büyük şairin yaşamıyla ilgili tüm ayrıntılar bilinmiyor. Araştırmacıların tahminlerine göre 1213-1218 yılları arasında doğmuş olmalıdır. İlk eğitimini on iki yaşındayken kaybettiği babasından almıştır. İran’ın Moğol işgaline uğradığı dönemde, tahminen 1222-1225 yılları arası bir tarihte memleketinden ayrılıp Bağdat’a gitmiş, öğrenimini devrin en önemli eğitim ve öğretim kurumu sayılabilecek Nizâmiye Medresesi’nde tamamlamıştır. Buradan mezun olduktan sonra Şirâz’a dönen ve çalışmalarını bir süre memleketinde sürdüren Sâdî daha sonra otuz yıldan uzun süren bir yolculuğa çıkmış; El Cezîre (Mezopotamya), Suriye, Halep, Anadolu, Mısır, Fas, Azerbaycan, Belh, Gazne, Pencap, Gucerât, Sumenât ve Dehli’ye gitmiştir. Hindistan içlerine yolculuk ettiği kesin olmamakla birlikte, pek çok yeri gezdiği, buralarda birçok ünlü kişi ile görüştüğü bilinmektedir. 1256 veya 1257 yılında yeniden Şirâz’a dönen şair, Moğollar’la bir barış antlaşması yapan ve İran’da istikrarı tesis eden Sâd b. Zengî (saltanatı: 1231-1260) nezdinde büyük saygı görmüş; 1257 yılında kaleme aldığı Bûstan adlı eserini bu hükümdara, 1258’de yazdığı Gülistan adlı eserini ise himayesini devam ettiren veliaht Sâd II’ye takdim etmiştir. Mahlası olan Sâdî’yi de eserini sunduğu Sâd b. Zengî’den aldığı kabul edilir. Bu iki eseri sayesinde ünü kısa zamanda ülke sınırlarını aşan Sâdî, bu iki hükümdarın ölümünden sonra çıkan siyasi kargaşalar sonucu ülke Moğolların egemenliği altına girince Şirâz’dan ayrılarak hacca gitmiş; dönüşünde bir süre Tebriz’de kaldıktan sonra yeniden Şirâz’a gelerek ömrünün kalan kısmını memleketinde geçirmiştir. 1292’de vefat eden büyük şairin anıt mezarı Şirâz’dadır.

Sâdî’nin eserlerinin muhtemelen sağlığında, belki de ölümünden kısa bir süre sonra bir araya getirildiği kabul edilir. Manzum ve mensur eserlerini içeren külliyâtında on altı kitap ve altı risâle vardır. Bu eserler şunlardır: Takrîr-i Dîbâçe, Mecâlis-i Pencgâne, Sûâl-i Sâhib-Dîvân, Akl ü Aşk, Nasîhatü’l-Mülûk, Risâle-i Selâse, Gülistan, Bûstan (Sâdînâme), Kasâid-i Fârsî, Kasâid-i ‘Arabî, Mülemmaât, Terciât, Tayyibât, Bedâyî, Havâtim, Gazeliyyât-ı Kadîm, Sâhibiyye, Mukattaât, Rubâîyât, Müfredât, Hubsiyât, Hezliyât, Müzhikât. 

Sâdî’nin en ünlü eseri Gülistan’dır. Makâme tarzında yazılmış olan bu eser; gördüğü, duyduğu, kitaplardan öğrendiği şeyleri mensur olarak anlattığı ve nesri yer yer şiirlerle süslediği bir mukaddimeyi ve sekiz bâbda toplanan hikâye ve fıkraları içermektedir. Üslûp bakımından bir “sehl-i mümtenî” olan eser, tertip bakımından da mükemmeldir. Mensur ve manzum bölümler arasında tam bir denge gözetilmiş, ele alınan konular kısa ve veciz bir şekilde anlatılmıştır. Tarzının en mükemmel örneği olduğu için sonradan pek çok kez taklit edilmiş ve esere nazîreler yazılmıştır. Muinüddin-i Cuveynî (ö.1334) Nigâristan’ı, Molla Abrurrahman-ı Câmî (ö.1487) Bahâristan’ı, Sâilî (ö.1518) Ravzatu’l-Ahbâb’ı, Kemalpaşazâde (ö.1534) Nigâristan’ı, Kaânî (ö.1854) Perîşân’ı ilk akla gelenlerdir. Araştırmacılara göre, bu ve benzeri eserlerin hiçbiri Gülistan’ın seviyesine ulaşamamıştır. Gülistan tarih boyunca neredeyse bütün dünya dillerine çevrilmiş, birçok ülkede müteaddit kereler yayımlanmıştır.

Sâdî’nin ikinci en önemli eseri sayılan Bûstan da (Sâdînâme) tıpkı Gülistan gibi birçok dünya diline çevrilmiş ve yaygın biçimde yayımlanmıştır.